Nederland staat bekend als een fietsland. Samen met Denemarken is het meer en meer een rolmodel voor andere landen die de positieve mogelijkheden van het fietsen willen benutten. In welke mate speelt overheidsbeleid hierbij een rol en is stimulerend fietsbeleid in de toekomst nodig om de vooraanstaande positie van Nederland als fietsland te handhaven? Teneinde enig inzicht in het verband tussen beleid en gebruik te krijgen wordt in deze bijdrage een beschrijving gegeven van de ontwikkeling van zowel fietsbeleid als -gebruik in Nederland in de afgelopen decennia. De inzichten die deze paper geeft zijn slechts indicatief; een statistische toetsing van de invloed van beleidsmaatregelen wordt niet uitgevoerd.
Het fietsgebruik, dat sinds de jaren 50 van de vorige eeuw sterk daalde als gevolg van de opkomst van de auto, vond zijn dieptepunt in de jaren 70 en krabbelde daarna weer iets op. Vanaf de jaren 70 kreeg fietsen ook beleidsmatig meer aandacht, waarbij aanvankelijk de rijksoverheid een belangrijke rol speelde. In twee steden werden demonstratiefietsroutes gerealiseerd, steden konden rijkssubsidie krijgen voor fietsprojecten, en in de jaren 90 werd gemeentelijk fietsbeleid gestimuleerd door het Masterplan Fiets. Op basis van recente fietsnota’s van een dertiental kleinere en grotere steden kan vastgesteld worden dat sinds de jaren ’90 het gemeentelijk fietsbeleid ambitieuzer en integraler is geworden. Het beleid betreft zowel infrastructuur (vaak aanleg van ontbrekende schakels in al eerder gerealiseerde netwerken), stallingen/diefstalpreventie, veiligheid, als communicatie/promotie. Flankerend autobeperkend beleid wordt slechts beperkt voorgesteld en wordt ook niet aangemoedigd door het huidige rijksbeleid.
Na het dieptepunt in de jaren 70 groeide het fietsgebruik geleidelijk tot het eind van de jaren 80, waarna het zich stabiliseerde. De groei in de jaren 80 was in het bijzonder groot bij het fietsgebruik van volwassenen in de grote steden. Een andere opmerkelijke groei bij volwassenen betreft het gebruik van de fiets als voor- of natransportmiddel. Dit groeide fors in de gehele beschouwde periode, in het bijzonder in het voor- en natransport op de trein. Bij kinderen, die overigens vooral in de middelbare schoolleeftijd een hoog fietsgebruik kennen, zijn dergelijke ontwikkelingen niet waarneembaar.
Een voorzichtige conclusie is, dat het actieve fietsbeleid van de laatste paar decennia het fietsgebruik gestimuleerd heeft, maar dat het meer invloed heeft gehad op het fietsgebruik van volwassenen dan op dat van kinderen. Wil Nederland zijn reputatie als fietsland hoog houden dan is continuering van goed fietsbeleid wenselijk.